Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Ateş olmayan yerden duman çıkmaz! Lakin her ateşin dumanı da tıpkı renk olmaz. 28 Ocak günü Ege ve Akdeniz’de başlayan sarsıntı fırtınası kısa mühlet içinde tüm gözleri Santorini’ye ve bölgede bulunan su altı volkanlarına çevirdi. Volkanik patlama, tsunami, deprem… Tüm tabiat olayları ve yaşanma ihtimalleri konuşuluyor, Santroini gündeme tartısını koyuyordu. Ta ki Ege Denizi, Türk kıyılarından elini eteğini kısa müddetliğine çekene kadar. İzmir’in Seferihisar kıyısında deniz suyu, kıyıdan yaklaşık 30 metre çekilmiş ve günlerdir konuşulan ve yaşanması durumunda önemli sonuçları olabilecek tsunami ihtimalini tekrar akıllara getirmişti. Zira deniz suyu, tsunamiden evvel de çekilebilirdi. Bu bini aşkın sarsıntı, her gün 4’ün üzerinde pek çok zelzelenin kaydedildiği Ege Denizi’nde yaşanacak bir tsunami hakkında düşündürse de gerçek, sanıldığından günahsızdı. Tabir yerindeyse ateş de vardı, duman da. Pekala hepsinin kaynağı Santorini’deki yanardağlar mıydı? Kocaeli Üniversitesi Sismoloji Anabilim kolu Öğretim Üyesi ve Sarsıntı Kaynaklı Tsunami Uzmanı Doç. Dr. Ergin Ulutaş, günlerdir yaşananların birinci olmadığını ve asıl nedenini Milliyet.com.tr’ye anlattı.
SİSAM’DA ZELZELE, İZMİR’DE TSUNAMİ
2020’nin 30 Ekim günü İzmir güçlü bir sarsıntı hissetmişti. Sisam Adası’nda yaşanan zelzelenin büyüklüğü AFAD tarafından 6.6, Kandilli Rasathanesi’ne nazaran ise 6.9 diye açıklanmıştı. Büyüklüğü ne olursa olsun zelzeleden 13 dakika kadar kısa mühlet sonra Sığacık’ı öbür bir sorun bekliyordu. Yıkılan binaların enkazından yardım çığlıkları yükselirken, kıyı kesitindeki yapılar durdurulması imkânsız Ege sularıyla tanışmak üzereydi. Doç. Dr. Ergin Ulutaş’a göre, Sığacık tsunamisinde de sular tıpkı bugünlerde olduğu üzere evvel çekilmiş, sonra 230 metrelik düz alandan içeri girmişti. Bunun nedeni Sisam Adası’ndaki sarsıntıydı. Ancak bugünlerde İzmir Seferihisar’da yaşanan deniz duyunun çekilmesi olayı, bölge sakini için pek de alışılmadık değildi. Doç. Dr. Ulutaş, hiçbir deprem olmamasına karşın 2022’de de yaşanmış olan ‘suların çekilmesini’, “Burada kıymetli olan bize yakın büyük zelzele sonrası çekilme, şayet bu türlü büyük sarsıntı olmadan yaşanan çekilme ve günlerce devam ederse o durum gelgittir. ‘Storm surge’, atmosferik basınç ve ya gelgit durumudur” diye anlattı. Storm surge, Türkçede ‘fırtına dalgası’ manasına geliyor ve fırtına, sel baskını, gelgit dalgası, fırtına gelgiti, siklonlar üzere düşük basınçlı hava sistemleriyle ilişkilendirilen kıyı taşkını yahut tsunami gibisi bir yükselen su olgusuydu. İzmir de ‘gelgiti’ sık sık yaşayan bir kentti. 2020’de sarsıntı sonrası çekilen sular, 2022’de ve 2025’in bu günlerinde ‘gelgit’ münasebetiyle çekilmişti.
Ege kıyılarında durumun düzelmesi için tam tarih veremeyiz. Lakin mevsimsel ölçekte durum eski haline gelecektir. Tıpkı durum geçen sene de olmuştu. Ege Denizi genelde Akdeniz’in öbür alanlarına nazaran daha düşük gelgit düzeyleri içerir. Akdeniz’deki gelgit düzeylerinin düşüklüğü bir iç deniz oluşu ve Atlantik Okyanusu ile ilgisinin sonlu bir biçimde, yalnızca Cebelitarık Boğazı ile oluşundan dolayıdır. Akdeniz için genel gelgit hududu 40 cm’ye kadar olabilir. Fakat kimi özel noktalarda (Venedik), mevsime bağlı olarak 1.5 metreye kadar yükselimler görülebilir. Ege Denizi’ndeki gelgit düzeyleri ise 20 ila 40 santim civarına çıkabilir. Aşağıdaki tabloda ülkemiz kıyılarında ortalama ay kaynaklı gelgit düzeyleri görülüyor. Buna nazaran yıl içerisindeki ortalama deniz düzeyindeki düşme ve yükselmeler olağan ve beklenen durumlardır.
Doç. Dr. Ergin Ulutaş’a göre, gelgit düzeylerinin gösterildiği tablo
‘ARTARSA TAKİP EDİLMELİ’
2025’in Ocak sonu son derece hareketli geçiyordu. Bu hareketliliğe Ege Denizi’nin Türk kıyılarındaki çekilmesi de dâhil olunca karşılığı merak edilen sorular düzgünce arttı. Kıyıdaki su çekilmesi zelzeleyle ilişkilendirilse de işin aslı başkaydı. Yani Ege’deki zelzeleler Seferihisar’daki çekilmenin sebebi değildi. Doç. Dr. Ergin Ulutaş da bu durumu şu sözlerle anlattı: “Deprem kaynaklı tsunamilerden evvel deniz çekilmeleri olur lakin bunun sebebi sarsıntıda deniz içinde kırılan bir olağan ve zıt fayın kırık alanına su kütlesinin girmesiyle birlikte deniz de ilerleyen bir dalga kütlesinin oluşması ve dalga kütleleri ilerlerken kıyıya yaklaştıklarında denizde oluşan çekilmedir. Bunu gözlemleyebilmek için zelzele sarsıntısını da hissetmemiz ve ya sarsıntının oluştuğu bilgisini almamız gerekir. Hiçbir büyük zelzele olmadan yahut sarsıntı haberi bilgisi verilmeden deniz çekilmesinin sarsıntı ile ilişkilendirilmesi yanlıştır. Bu nedenle Ege de denizin çekildiğini görerek zelzele beklentisi içine girmek yanlıştır ve kusurlu bir bilgidir.”
Doç. Dr. Ulutaş yüksek basınca dikkat çekerek, “Ege’deki bölgesel su çekilmelerinin muhtemel tesirlerine, son bir aylık kıyı ölçümleriyle bakmak gerekir. Gökçeada’da kıyı gelgit ölçer istasyonundan elde edilen dalga yayılım ve deniz su düzeyine nazaran deniz yükselim ve düşümleri gelgit tesiri ile olağandır. Fakat son bir hafta içinde, olağan en düşük düzeyin altına inmiştir. Bu durum mümkün rastgele bir farklı durumu nitelendirecek düzeyde değildir. Lokal mevsimsel, ‘storm surge’ dediğimiz durum yahut atmosferik yüksek basınç ile ilişkilendirilebilecek durum ölçeğindedir. Daha da artması durumunda takip edilmeli ve irdelenmeli” dedi.
6 ŞUBAT’TA İSKENDERUN’DAYDI! SIRA İSTANBUL VE İZMİR’DE
İzmir’de deniz suyunun kıyıdan çekildiği günlerde İstanbul’dan da misal bir haber geldi. İstanbul kıyılarından 100 metre kadar çekilen deniz, Ege’deki zelzelelere hayli uzaktı. Yani rastgele bir sarsıntı bile hissedilmeden sular çekilmişti. Deprem tesiriyle değil de mevsime ve basınca bağlı değişen deniz suyu düzeyleri 6 Şubat’tan 1 gün sonra, 7 Şubat’ta İskenderun’da yaşandığında tasalar artmıştı. Ancak o günlerde bile çok büyük 2 zelzeleyle sarsılan ve derin yaralar açılan bölgede, su düzeylerinin yükselmesinin tek sebebi 7.8 ve 7.6’lık 2 sarsıntı değildi. Doç. Dr. Ergin Ulutaş, 6 Şubat Depremleri’nden sonra İskenderun’daki su baskınlarının temel sebebine dikkat çekerek, durumun ‘olağan’ hale geldiğine dikkat çekerek kelamlarını noktaladı.
“Geçmişte İskenderun’da 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş sarsıntıları sonrasında oluşan su basması ve su çekilmesinin sarsıntıyla alakası tartışılmıştı. Sarsıntı öncesinde bölgede önemli bir fırtına ve su düzeyinin mevsime bağlı yükselimi kelam konusuydu. Sarsıntının akabinde bilhassa İskenderun, Atatürk Bulvarı ve liman civarındaki dolgu alanda yanal yayılma oluşmuş ve buna bağlı alüvyon yerde çökmeler oluşmuştur. Bu çökmeler sonucunda sular içeri basmış ve yanal yayılmanın da tesiriyle dolgu yerdeki boşluk suyu basıncı artışıyla sıvılaşma ve kum fışkırmaları oluşmuştu. Günlerce devam eden su basması bir müddet sonra fırtınanın da azalmasıyla istikrar halinde kıyı şeridine kadar çekilmişti. Fakat kentin bu bölgesindeki çökme nedeniyle her bir çok yağış ve fırtına sonrasında bu alanın suyla dolması olağan hale gelmiştir. Sonuç olarak su basmasının nedeni sarsıntının direk tesiri değil, sarsıntı nedeniyle İskenderun kent merkezi, Atatürk Caddesi ve liman kısmındaki yumuşak, alüvyon tabanın çökmesidir. Aksi durumda kentin başka kısımlarında da su basması beklenirdi. Lakin kentin öteki kısımlarında su basması görülmemişti.” – Doç. Dr. Ergin Ulutaş
